4:16:00 AM
KREU VI
Ajo kishte lexuar “Polin dhe Virgjinia” dhe kishte ëndërruar për shtëpizën me kallama bambuje, për zezakun Domingo, për qenin Fidel, por sidomos për miqësinë e dhimbshur të ndonjë vëllaçkoje, që shkon të gjejë fruta të kuqe nëpër pemët e mëdha, më të larta sesa kambanoret e kishave, ose që vrapon këmbëzbathur mbi rërë, duke të sjellë një fole zogu.
Kur ajo mbushi trembëdhjetë vjeç, i ati e çoi vetë në qytet, për ta futur në manastir. Zunë vend në një han, në lagjen Shën Zherve, ku u shtruan
darkën nëpër pjata të pikturuara që paraqitnin historinë e zonjushës Dë la Valierës. Shpjegimet e legjendave që jepeshin në to, të ndërprera aty-këtu nga gërvishtjet e thikave, i thurnin lavdi, të gjitha pa përjashtim fesë, ndjenjave fisnike të zemrës dhe salltaneteve të Oborrit.Në fillim ajo jo vetëm që nuk u mërzit në manastir, por u kënaq me shoqërinë e murgeshave, të cilat, për ta zbavitur, e çonin në faltore, ku hynin nga mensa duke kaluar nëpër një korridor të gjatë. Ajo luante shumë pak gjatë pushimeve të mësimit, e kuptonte mirë katekizmin dhe pyetjeve të vështira që bënte zoti zëvendësfamullitar, gjithmonë ajo u përgjigjej. Mbyllur aty pra, pa u shkëputur asnjëherë nga ajo atmosferë e ngrohtë shkollore dhe duke jetuar mes atyre grave fytyrëbardha, që mbanin rruzare me kryqe bakri, ajo u shkri dalëngadalë me molisjen mistike që vjen nga parfumet e altarit, freskia e enëve të ujit të bekuar dhe ndriçimi i qirinjve. Në vend që të ndiqte meshën, shikonte fytyrat e shenjtorëve në librin e saj të lutjeve, lyer rreth e qark me një ngjyrë të kaltër, dhe i dhimbsej delja e sëmurë, zemra e shenjtë e shpuar tejetej me shigjeta majëmprehta, apo i gjori Jezu, i cili, duke ecur, rrëzohet nën kryqin e tij. Për pendesë, ajo provoi të rrinte një ditë të tërë pa ngrënë. Me mendje kërkonte ndonjë dëshirë që t’i plotësohej.
Kur shkonte të rrëfehej, trillonte mëkate të vogla, me qëllim që të rrinte aty më gjatë, ulur në gjunjë, në errësirë, me duar të bashkuara, me fytyrë ngjitur pas grilës, duke dëgjuar pëshpëritjen e priftit. Krahasimet midis të fejuarit, bashkëshortit, dashnorit qiellor dhe martesës së përjetshme që përsëriten vazhdimisht nëpër predikime, i ngjallnin thellë në shpirt ëndje të papritura.
Në mbrëmje, para lutjes, në sallën e studimit bëhej leximi fetar. Gjatë javës dëgjonin ndonjë përmbledhje të “Historisë së shenjtë” ose Ligjëratat e abat Fresnusit, dhe të dielave, si për çlodhje, pjesë nga “Fryma e kristianizmit.” Sa me vëmendje e dëgjoi ajo në fillim vajtimin kumbues të melankolive romantike që jehonin nëpër gjithë skutat e dheut dhe të përjetësisë! Sikur ta kishte kaluar fëmijërinë në dyqanin e ndonjë lagjeje tregtarësh, ndoshta do të kishte lënë t’i zaptonte shpirtin lirizmi zaptues i natyrës, i cili, zakonisht, arrin deri te ne vetëm nëpërmjet krijimeve të shkrimtarëve. Mirëpo ajo e njihte më shumë seç duhej fshatin, e ndiente nga afër blegërimën e kopeve, bulmetrat, parmendat. E mësuar me pamjet e qeta, atë në të vërtetë më tepër e tërhiqnin ato të larmishmet. Deti i pëlqente vetëm për stuhitë e tij, dhe blerimi vetëm kur ishte i hapërdarë nëpër rrënoja. Si natyrë më tepër sentimentale, që kërkonte më shumë emocionet sesa peizazhet, ajo mjafton që të nxirrte njëfarë përfitimi vetjak nga të mundej, pa pastaj e hidhte poshtë si të padobishme gjithçka që nuk i shërbente për t’ia ushqyer drejtpërdrejt zemrën.
Në manastir kishte një lëneshë e cila, çdo muaj, vinte punonte tetë ditë si rrobalarëse. E përkrahur nga kryepeshkopata meqë ishte e bija e një familjeje të vjetër fisnikësh të rrënuar gjatë kohës së Revolucionit, ajo hante në mensë, në një tryezë me murgeshat, dhe mbas ngrënies, bënte me to pak muhabet, para se t’i përvishej punës. Shpesh herë konviktoret ia mbathnin nga studimi që të rrinin me të. Ajo dinte përmendsh këngë dashurie të shekullit të kaluar, të cilat i këndonte me gjysmë zëri, tek i jepte gjilpërës. U tregonte historira të ndryshme, u sillte lajme, u kryente porosi në qytet, dhe më të rriturave u jepte, fshehurazi, ndonjë roman që mbante vazhdimisht nëpër xhepat e përparëses, dhe që vetë zonjusha e lexonte duke përpirë me një frymë kapituj të tërë gjatë ndërprerjeve të punës. Aty bëhej fjalë për dashuri, dashnorë, dashnore, zonja të cilave u qepeshin e u merrnin shpirtin, u binte të fikët poshtë e lart nëpër shtëpi të vetmuara, korrierë që vriteshin në çdo ndalesë, kuaj që i telikosnin në çdo faqe, pyje të zymta, sfilitje zemre, betime, stërbetime, ngashërime, lot e të puthura, varka në dritë të hënës, bilbila nëpër korije, zotërinj trima si luanë, të butë si qengja, të virtytshëm si ata, gjithmonë të veshur mirë e bukur, dhe që i derdhnin lotët çurg. Kështu pra, Ema pesëmbëdhjetëvjeçare, brenda gjashtë muajve i mori mbarë gjithë këto fundërrina të sallave të vjetra të leximit. Më vonë kur filloi të lexonte Uollter Skotin, u dha e tëra pas ngjarjeve historike, ëndërronte për sëndukë të vjetër, për dhoma rojash dhe për këngëtarë mesjetarë. Do t’ia kishte ënda të jetonte në ndonjë kështjellë të vogël, si ato zonjat feudale jelekgjata, që kalonin kohën, nën triqemershen gotike, mbështetur me bërryla mbi parvazin e gurtë të dritares dhe me mjekër mbështetur në pëllëmbë të dorës, duke pritur ndonjë kalorës pendëbardhë hipur mbi kalë të zi, që vinte me revan nga fundi i fushës. Në atë kohë ajo vdiste për Maria Stuartën dhe përgjërohej për figurat e grave të shquara ose fatzeza. Zhan d’Arka, Heloiza, Anjes Soreli, Ferroniera e bukur, si dhe Klemans Izori shquheshin, në sytë e saj, si kometa në errësirën e pafundme të historisë, ku spikatnin aty-këtu, por më të mjegulluar dhe pa asnjë lidhje midis tyre, shën Luigji me lisin e tij, Bajardi duke dhënë shpirt, disa mizori të Luigjit XI, disi nata e shën Bartolomeut, xhufka e Bearneut, dhe kujtimi i përjetshëm i pjatave të pikturuara që mburrnin Luigjin XIV.
Në mësimin e muzikës, në romancat që këndonte, bëhej fjalë vetëm për engjëj të vegjël krahëartë, për shën Mëri, për laguna, për gondoliera, kompozime paqësore këto, që nëpërmjet naivitetit të stilit dhe shpërkujdesjes së notave, e ftonin të shihte vagullimthi fantazmagorinë tërheqëse të botës së dashurisë. Disa nga shoqet e saj sillnin në manastir albume me pjesë letrare të ilustruara që ua kishin falur si dhurata për Vitin e Ri. Mirëpo duhej t’i mbanin fshehur. Telash më vete edhe ky. Për të lexuar i lexonin në fjetore. Ema që i vërtiste gjithë kujdes nëpër duar kapakët e tyre të bukur, të veshur me atllas, i ngulte e magjepsur sytë tek emrat e autorëve të panjohur që kishin firmosur në fund të shkrimeve të tyre dhe që në shumicën e rasteve, ishin kontë ose viskontë.
Ajo dridhej e tëra, tek ngrinte me frymë letrën e mëndafshtë të gravurave, që çohej gjysmë e palosur dhe pastaj binte përsëri me ngadalë mbi faqen tjetër. Njëra prej tyre tregonte një djalosh me pallto të shkurtër, i cili shtrëngonte në krahë, prapa parmakut të një ballkoni, një vajzë të re veshur me fustan të bardhë, me një qese të vogël në brez; ose kishte dhe gravura të tjera me portret pa emër të zonjave fisnike angleze me kaçurrela të verdha, të cilat, nën kapelën e rrumbullakët prej kashte, të ngulin shikimin me ato sytë e tyre të mëdhenj e të kthjellët. Kishte prej tyre që zdërgjateshin nëpër karroca dhe shëtisnin përmes parqeve, ku kërcente një langua përpara kuajve të mbrehur të cilët i ngisnin me trok dy karrocierë të vegjël, veshur me pantallona të bardha. Të tjerat ëndërronin mbi kanape, pranë ndonjë pusulle letre të hapur, sodisnin hënën nga dritarja paksa e hapur, gjysmë e mbuluar me një perde të zezë. Naivet, me lot në faqe, çukisnin me buzë një turtulleshë nëpërmjet hekurave të një kafazi gotik, ose, duke buzëqeshur, me kokë varur mbi sup, këpusnin fletët e një luleshqerre me gishtërinjtë e tyre me majë, të kthyer përpjetë si këpucët e njëhershme. Aty ishit edhe ju, o sulltanë me çibukë të gjatë, që shkriheshit nga qejfi nën tenda, në krahët e valltareve të shenjta indiane, ju o kaurë, me kordha turke, me kësula greke, dhe sidomos ju o peizazhe të zbehta, të viseve lavdithurëse, që shpesh na tregoni njëkohësisht palma, bredha, në të djathtë tigra, një luan, në të majtë minare tartare, në horizont, rrënoja romake në pjesën e përparme pastaj më tej deve të ulura në bisht: të gjitha këto të rrethuara nga një pyll i pashkelur kurrë e i pastër qelibar, ndërsa një rreze e fortë dhe pingule dielli fërgëllonte në ujë, ku shquheshin larg e larg, si copa të shkëputura lëkure të bardhë, mbi një sfond të përhirtë, ca mjellma që notonin.
Dhe të gjitha këto tablo të botës i ndriçonte një llambë e vjetër me abazhur, e varur në mur përmbi kokën e Emës, para syve të së cilës ato kalonin njëra pas tjetrës, në qetësinë e fjetores dhe mes zhurmës së largët të ndonjë karroce të vonuar, që ecte bulevardeve.
Kur i vdiq e ëma, ditët e para ajo qau shumë. Me flokët e së ndjerës porositi një kornizë të përmortshme, dhe me anën e një letre plot mendime të trishta për jetën, që e dërgoi në Berto, kërkonte ta futnin dhe atë, më vonë, në një varr me të ëmën. I ati i gjorë kujtoi se mos ishte gjë sëmurë dhe erdhi ta shihte. Ema në brendësi të vetvetes u kënaq ngaqë ndjeu se arriti përnjëherë atë ideal të rrallë të qenieve të zbehta, ku nuk ia mbërrijnë dot kurrë zemërngushtët. Kështu, pra, ajo rrëshqiti në kurthet shpirtzaptuese të poezive të Lamartinit, dëgjoi harpat nëpër liqene, gjithë këngët e mjellmave që po ngordhnin, gjithë rëniet e gjetheve, vashat e pastra e të papërlyera që ngjiten në qiell, dhe zërin e të amshuarit, që ligjëron nëpër lugina. Mirëpo u mërzit me këtë gjendje, nuk donte aspak të pajtohej me të, vazhdoi nga forca e zakonit, pastaj nga sedra e sëmurë, derisa më në fund u çudit dhe vetë që e ndjeu veten të çliruar dhe në zemër s’kishte më tepër trishtim sesa rrudha në ballë.
Murgeshat shpirtmira, që kishin aq shpresa në prirjet e saj për jetën fetare, vunë re me habi të madhe se zonjusha Ruo po u delte duarsh. Dhe vërtet, ato ç’nuk kishin bërë për të, shërbime, prehje vetmitare, lutje, ligjërata, sa shumë i kishin predikuar për ndërrimin e shenjtorëve dhe martirëve, dhe i kishin dhënë kaq e kaq këshilla për përvuajtjen e trupit dhe shpëtimin e shpirtit të saj, saqë ajo veproi si ata kuajt që i tërheq prej kapistre; ajo u ndal në vend dhe ngojëza i doli nga dhëmbët. Ky shpirt realist, pavarësisht nga entuziazmet e saj, që e kishte dashur kishën vetëm për lulet që kishte, muzikën për fjalët e romancave dhe letërsinë për nxitjen e pasioneve, ngrinte tani krye kundër mistereve të fesë, siç nuk duronte dot fare disiplinën, e cila s’i shkonte aspak për shtat natyrës së saj. Kur erdhi i ati dhe e hoqi nga manastiri, askujt nuk i erdhi keq që po largohej. Bile igumena thoshte se kohët e fundit ajo ishte bërë mospërfillëse ndaj gjithë murgeshave.
Si u kthye në shtëpi, Emës, në fillim, i pëlqeu t’u jepte urdhra shërbëtorëve pastaj iu neverit fshati dhe i erdhi keq që kishte ikur nga manastiri. Kur u shfaq Sharli për herë të parë në Berto, ajo e ndiente veten shumë të zhgënjyer, ngaqë s’kishte më ç’të mësonte as ç’të ndiente.
Mirëpo mjaft ankthi që i shkaktoi gjendja e saj e re, apo ndoshta turbullimi që i solli prania e këtij njeriu dhe asaj iu mbush mendja më në fund se nuk i mungonte ai pasion i mrekullueshëm, i cili deri atëherë kishte ndenjur si ndonjë zog i madh pendërozë që qëndron pezull në shkëlqimin e qiejve poetikë; dhe tani ajo as s’e merrte dot me mend që kjo jetë e qetë që po bënte të ishte vetë lumturia për të cilën kishte ëndërruar.
