Pjesa Dyte - Kreu 15 - Romani Zonja Bovari i Gustav Flober

PJESA E DYTË

Kreu XV

Turma qëndronte pranë murit, e radhitur simetrikisht midis parmakëve. Në qoshe të rrugëve fqinje, ishin vendosur disa shpallje jashtëzakonisht të mëdha që kishin të njëjtat lajmërime me shkronja të lajluara: “Luçia e Lamermurit... Lagardi... Opera...etj.” Ishte kohë e bukur, bënte vapë; djersa u kullonte njerëzve nëpër flokë; secili prej tyre fshinte ballin e skuqur dhe nganjëherë era e vakët, që frynte nga lumi,

valëviste lehtë anët e tendave prej doku, të varura mbi dyert e kafeneve të vogla. Pak më poshtë, ndihej ndërkaq freskia e një rryme ajri të akullt që vinte erë dhjamë, lëkurë dhe vaj. Ishte duhma që dilte nga rruga e karrocave, plot me depo të errëta të mbushura me fuçi.

Ema, nga frika se mos dukej qesharake, deshi, para se të hynte brenda, të bënte një shëtitje në port, dhe Bovariu, nga meraku, i mbajti biletat në dorë, në xhepin e pantallonave, që e shtrëngonte pas barkut.

Asaj i rrahu zemra me të hyrë në korridor. Ajo vuri buzën në gaz pa dashje me mburrje, duke parë turmën që sulej nga e djathta nëpër korridorin tjetër, ndërsa ajo ngjitej shkallëve për në lozhat e para. U gëzua si fëmijë që i shtyu me një gisht dyert e gjera të veshura me tapiceri; thithi me gjithë mushkëritë erën e pluhurit të korridoreve, dhe, kur u ul në lozhë, e ngrehu trupin me një lirshmëri dukeshe.

Salla filloi të mbushej, spektatorët po nxirrnin dylbitë e tyre të vogla nga kutitë, dhe ata të përhershëm, si e dallonin njëri-tjetrin për së largu, përshëndeteshin. Vinin të çlodheshin në teatër nga andrallat e tregtisë; mirëpo, meqë nuk u dilnin asnjëherë nga mendja çështjet tregtare, bisedonin dhe atje për punë pambuqesh, alkooli e çiviti. Aty shiheshin koka pleqsh, pa pikë shprehjeje dhe të qeta, dhe që, të zbardhura si nga flokët dhe çehrja, u ngjanin medaljeve të argjenda që u ka ikur shkëlqimi prej avulli të plumbit. Të rinjtë e pashëm kapardiseshin në sallë, duke vënë në dukje, në pjesën e hapur të jelekut, kravatat e tyre ngjyrë trëndafili ose në të blertë të çelur; ndërsa zonja Bovari i sodiste gjithë me ëndje që nga lart, tek mbështesnin mbi kokat e arta të shkopinjve të vegjël pëllëmbën e tendosur nga dorashkat e tyre të verdha.

Ndërkaq u ndezën qirinjtë e orkestrës; nga tavani zbriti llambadari, duke përhapur në sallë, me rrezatimin e faqezave të tij të kristalta, një gëzim të papritur; pastaj hynë njëri pas tjetrit instrumentistët, dhe në fillim nisi një gërvër e gjatë e basave që gërhisnin, e violinave që gërvishtnin, e veglave frymore që buçisnin, e flauteve dhe klarinetave që cingëronin. Mirëpo në skenë u dëgjuan tri goditje; zunë të binin tamburet, të shoqëruara nga akordet e veglave prej tunxhi, dhe, prapa perdes që po ngrihej, u duk një peizazh.

Ishte një udhëkryq në një pyll, me një burim në të majtë, nën hijen e një lisi. Fshatarë e zotërinj me qyrk mbi sup, këndonin të gjithë së bashku, një këngë gjuetie; pastaj ia behu një kapiten që thërriste engjëllin e së keqes duke ngritur duart nga qielli, u duk edhe një tjetër; ata u larguan, dhe gjuetarët ia morën këngës përsëri.

Ajo u gjend sërish në botën e librave të rinisë, në thellësitë e Uollter Skotit. I dukej sikur dëgjonte, nëpërmjet mjegullës, tingujt e gajdeve skoceze që përsëriteshin nëpër shqopë. Madje, duke e ndjekur me lehtësi libretin, sepse i kujtohej romani, ajo e ndiqte dramën fjalë për fjalë, ndërsa ca mendime të pakuptueshme që i vinin ndër mend, shpërndaheshin menjëherë, nga shkulme muzikore. Lëshohej e tëra pas përkujdesjes së melodive dhe e ndiente se dridhej e tëra, sikur harqet e violinave t’i binin nervave të saj. Nuk ngopej dot së sodituri kostumet, dekoret, artistët, pemët e pikturuara që dridheshin kur ecnin artistët, si dhe kësulat prej kadifeje, palltot, shpatat, të gjitha këto fantazira që lëviznin gjithandej në harmoni të plotë si në atmosferën e një bote tjetër. Mirëpo befas doli një grua që i hodhi një qese një shqytari të veshur në të blerta. Ajo ndenji vetëm dhe atëherë u dëgjua një flaut që nxirrte tingujt të ngjashëm me gurgullimën e burimit ose me cicërimat e zogjve. Luçia hijerëndë ia mori kavatinës së saj në sol maxhor; ankohej për dashurinë, kërkonte krahë të fluturonte. Po kështu edhe Emës ia kishte qejfi të largohej dhe të përfundonte, duke fluturuar në krahët e dikujt. Papritmas u duk Edgar Lagardi.

Në fytyrë i spikaste një nga ato zbehtësitë e shkëlqyeshme që u jep popujve të zjarrtë të jugut diçka nga madhështia e shtatoreve të mermerta. Trupin e fuqishëm ia shtrëngonte një jelek, në ngjyrë të murrme; mbi kofshën e majtë i varej një kamë e gdhendur, dhe hidhte rreth e rrotull shikime të molisura duke nxjerrë në pah dhëmbët e tij të bardhë. Flitej se një princeshë polake, si e dëgjoi një mbrëmje kur këndonte në plazhin e Biaricit, ku ai meremetonte barka, ra në dashuri me të. Për shkak të tij ajo u rrënua fare. Ai e la aty për hir të femrave të tjera, dhe gjithë ai nam i ndjenjave e ndihmonte t’i rritej fama si artist. Komediani endacak, si finok që qe, kujdesohej bile të fuste gjithmonë nëpër reklama ndonjë fjali poetike për veten si njeri magjepsës dhe me shpirt të ndjeshëm. Këtë natyrë të mahnitshme sharlatani, që mishëronte pjesërisht edhe berberin, edhe toreadorin e ngrinte si përfundim zëri i bukur, siguria e plotë në vetvete, temperamenti më tepër sesa zgjuarsia dhe deklamimi i tepruar, më tepër sesa lirizmi.

Ai ngjalli entuziazëm që në skenën e parë. Luçien e shtrëngonte në krahët e tij, e lëshonte, kthehej përsëri, dukej i dëshpëruar; kishte shpërthime inati, pastaj nxirrte psherëtima të thella pikëllimi me një ëmbëlsi të pafundme dhe notat i dilnin nga fyti i zbuluar, gjithë ngashërima e puthje. Ema përkulej ta shihte duke gërvishtur me thonj kadifen e lozhës. Zemra i mbushej me këto vajtime melodioze që zgjateshin me shoqërimin e kontrabaseve, si klithma të mbyturish në zhaurimën e një stuhie. Ajo i njihte tashmë të gjitha dehjet dhe ankthet, të cilat për pak e bënë të vdiste. Zëri i këngëtares i dukej tamam si jehonë e ndërgjegjes të saj, dhe ai iluzion që e magjepste, si pjesë e vetë jetës së saj. Mirëpo askush mbi tokë nuk i ishte përkushtuar me një dashuri të tillë. Ai nuk qante si Edgari, mbrëmjen e fundit, në dritën e hënës, kur ata po i thoshin njëri-tjetrit: “Mirupafshim nesër; mirupafshim nesër!...” Salla ushtonte nga brohoritjet; e filluan edhe njëherë gjithë pjesën e fundit; dashnorët flisnin për lulet e varrit të tyre, për betime, për mërgim, për fat, për shpresa dhe, kur kënduan lamtumirën e fundit, Ema nxori një klithmë të mprehtë, që u përzie me dridhjen e akordeve përfundimtare.

- Po pse ky zotnia, - e pyeti Bovariu, - i është qepur e i merr shpirtin?

- Jo, nuk është ashtu, iu përgjigj ajo, - ai është dashnori i saj.

- Sidoqoftë, ai betohet se do të marrë hak në familjen e saj, ndërsa ai tjetri, ai që doli pak më parë, thoshte: “E dua Luçien dhe besoj se dhe ajo më do.” Le që ai iku bashkë me babain e saj, krah për krah. Se ai shkurtabiqi i shëmtuar që mban një pupël në kapelë, babai i saj është, apo jo?

Me gjithë sqarimet që i bëri Ema, qysh në duon recitative, kur Zhilberi i parashtron zotërisë së tij Ashton manovrat e veta të fëlliqura, Sharli, kur pa unazën e rreme të fejesës me anën e së cilës duhet të martohet Luçia, kujtoi se ishte një kujtim dashurie që ia dërgonte Edgari. Madje e pranoi dhe vetë se nuk e kuptonte ngjarjen, për faj të muzikës, që i mbyste keqas fjalët.

- Po ç’rëndësi ka? – i tha Ema; - pusho tani!

- Ja që kam dëshirë, ti e di, - vazhdoi ai duke u përkulur mbi supin e saj, - të marr vesh se ç’bëhet.

- Pusho, të thashë! – ia preu ajo nga padurimi.

Luçia bënte përpara, gjysmë e mbështetur mbi gratë që e shoqëronin, me kurorë portokalli mbi flokë, dhe me fytyrë më të zbehtë sesa atllasi i bardhë i fustanit që kishte veshur. Ema sillte ndër mend ditën e martesës; dhe përfytyronte veten aty, mes grurit, në shtegun e vogël, kur ecnin drejt kishës. Përse pra nuk kishte rezistuar, nuk ishte lutur e stërlutur si ajo? Jo vetëm që s’e bëri këtë, por përkundrazi, ajo fluturonte nga gëzimi, pa e vënë re as vetë humnerën drejt së cilës po turrej... Ah! Sikur, atëherë kur ruante freskinë e bukurisë së saj, para cenimit që i silli martesa dhe zhgënjimi që pësoi nga dashuria jashtëmartesore, të kishte mundur t’ia kishte besuar jetën ndonjë zemre fisnike, duke iu shkrirë në një të vetme virtyti, dashuria, epshet dhe detyra bashkëshortore, nuk kishte për të rënë kurrë nga një lumturi aq e lartë. Mirëpo ajo lumturi ishte, pa dyshim, një gënjeshtër e sajuar për të venitur çdo dëshirë. Ajo e dinte tani vogëlsinë e pasioneve, që arti e zmadhonte jashtë mase. Duke u përpjekur, pra, ta largonte mendjen prej andej, Ema nuk donte të shihte gjë tjetër në këtë ripërtëritje të dhimbjeve të saj, veçse një fantazi plastike për të zbavitur sytë, dhe bile buzëqeshte përbrenda saj me një ndjenjë mëshire përbuzëse, kur u duk në fund të skenës, nën portën prej kadifeje, një burrë i veshur me pallto të zezë.

Kapela e madhe sipas modës spanjolle i ra gjatë një lëvizjeje që bëri; dhe menjëherë instrumentet dhe këngëtarët filluan sekstuorin. Edgari që shkreptinte nga tërbimi; i mbyste të gjithë me zërin e tij më të kthjellët. Ashtoni, duke nxjerrë nga fyti nota të trasha, i bënte provokime për vrasje, Luçia lëshonte një vajtim të mprehtë, Arturi përdridhte zërin në kufijtë e tingujve të mesëm, dhe basi i thellë i priftit gërhiste si ndonjë organo; ndërsa zërat e femrave, që përsërisnin fjalët e tij, këndonin gjithë ëmbëlsi në kor. Të gjithë ishin vënë në një rresht dhe bënin lëvizje të shumta me duar; kurse nga gojët e tyre gjysmë të hapura dilte njëkohësisht inati, hakmarrja, xhelozia, tmerri, mëshira dhe shtangia. Dashnori i fyer vringëllinte shpatën e zhveshur, qaforja prej dantelle i ngrihej herë pas here, sipas lëvizjeve të kraharorit dhe vetë shkonte sa më të djathtë e në të majtë, me hapa të mëdhenj, duke kërcitur mbi dërrasa mamuzet e praruara të çizmeve të tij të buta, që i zgjeroheshin te syri i këmbës. Ai duhej të kishte, mendonte ajo, një dashuri të pashtershme aq sa e derdhte mbi turmë me gjithë atë afsh. Tërë dëshirat e mekura të saj për t’u treguar mospërfillëse, shuheshin përpara poezisë së rolit që e pushtonte të tërën dhe, e magjepsur prej atij njeriu skenik, që e bëri për vete me vegullinë e personazhit që luante, ajo u përpoq të përfytyronte jetën e saj, atë jetë të bujshme, të jashtëzakonshme, të shkëlqyer, të cilën edhe ajo, në fund të fundit, mund ta kishte bërë, po të kishte dashur fati. Ata do të ishin njohur, do ta kishin dashur njëri-tjetrin! Ajo do të kishte udhëtuar bashkë me të, nëpër gjithë mbretëritë e Evropës, kryeqytet më kryeqytet, duke marrë pjesë si në lodhjet dhe në krenarinë e tij, duke mbledhur lulet që do t’i hidhnin atij, duke ia qëndisur vetë kostumet; pastaj, çdo mbrëmje, ulur në fund të një lozhe me thuri më të lartë, do të priste me gojë hapur, shfrehjet e atij shiriti, që do të këndonte vetëm për të; ai do ta shihte që nga skena ndërsa ishte duke luajtur. Por befas sa s’u marros; ai po e shihte kjo ishte me siguri! Asaj i vinte të vraponte e të hidhej drejt e në krahët e tij, që ta mbronte fuqia e tij, si në mishërimin e vetë dashurisë, dhe t’i thoshte, t’i bërtiste: “Rrëmbemë, merrmë me vete, e t’ia mbathim! Për ty, për ty e kam gjithë afshin e shpirtit dhe gjithë ëndrrat e mia!”.

Perdja u ul.

Era e gazit përzihej me frymën e spektatorëve; freskoret me lëvizjet e tyre e bënin edhe më mbytës ajrin. Ema deshi të dilte, turma i kishte zënë korridoret, kështu që ajo u lëshua përsëri në kolltuk me rrahje zemre që i merrnin frymën. Sharli nga frika se mos i binte të fikët, vrapoi në bar t’i merrte një gotë arançatë.

Mezi u kthye përsëri në vendin e tij, në çdo hap sepse ia shtynin bërrylat, ngaqë ai e mbante gotën me të dy duart, dhe bile treçerekun e saj e derdhi mbi supin e një ruanezeje me mëngë të shkurtra, e cila, duke ndier lëngun e ftohtë që i rrodhi nëpër shpinë, lëshoi ca klithma palloi, sikur po e vrisnin. I shoqi i saj, që ishte pronar filature, u nxeh me këtë të humburin dhe, ndërsa ajo fshinte me shami njollat mbi fustanin të bukur tafta ngjyrë qershie, ai thoshte nëpër dhëmbë me një ton të vrazhdë fjalë për dëmshpërblimin, shpenzime, shpagesë. Më në fund Sharli arriti tek e shoqja, dhe it ha duke gulçuar:

- Thashë se s’kisha për të dalë gjallë! Pupu ç’njerëz!... Ç’njerëz!...

Pastaj shtoi:

- E gjen dot se kë takova aty? Zotin Leon!

- Leonin!

- Atë vetë! Do të vijë të të përshëndesë.

Dhe, sa po mbaronte këto fjalë, hyri në lozhë sekretari i dikurshëm i Jonvilit.

Ai ia shtriu dorën me një lirshmëri fisniku, ndërsa Ema nderi vetvetiu përpara të sajën, duke iu bindur, pa dyshim, forcës së një vullneti më të fuqishëm. Ajo nuk e kishte ndier dorën e tij qysh nga ajo mbrëmje pranverore, kur ata i thanë njëri-tjetrit lamtumirë, në këmbë, në anë të dritares, ndërsa mbi fletët e blerta binte shi. Mirëpo, duke sjellë ndër mend me të shpejt rregullat e mirësjelljes që kërkonte një rast i tillë, ajo u përpoq të dilte nga topitja e kujtimeve të saj dhe nisi të belbëzonte me ngut disa fjalë:

- Ah! Mirëmbrëma... Si! Ju këtu?

- Qetësi! – thirri një zë nga plateja, - sepse po fillon akti i tretë.

- Domethënë qenkeni në Ruan kështu?

- Po.

- Po qysh kur?

- Jashtë! Jashtë!

Njerëzit kthyen kokën drejt tyre; ata heshtën.

Mirëpo, që nga ai çast, ajo nuk dëgjoi më; dhe kori i të ftuarve, skena midis Ashtonit dhe shërbëtorit të tij, dueti i madh në re maxhor, për të, kaluan të gjitha në largësi, sikur veglave muzikore t’u ishte fashitur tingulli dhe personazhet të ishin rrasur në thellësi; ajo sillte ndër mend lojërat me letra te farmacisti dhe shëtitjen te taja, leximet nën tendë, bisedat kokë më kokë pranë zjarrit, gjithë atë dashuri të mjerë, aq të qetë dhe aq të gjatë, aq të fshehtë, aq të dhimbshur dhe që, megjithatë, ajo e kishte harruar. Përse po kthehej ai përsëri! Ç’kombinim rrethanash po e fuste atë sërish në jetën e saj? Ai qëndronte mbrapa saj, duke u mbështetur me shpatulla mbi çatmë; dhe, herë pas here, ajo fërgëllonte nga fryma e ngrohtë që nxirrte ai nga hunda dhe që arrinte deri te flokët e saj.

- Ju pëlqen shfaqja? – i tha ai duke u përkulur mbi të aq afër, saqë i fshiku faqen me majën e mustaqeve.

Ajo iu përgjigj me plogështi:

- Oh! për zotin, jo, jo aq shumë.

Atëherë ai propozoi të dilnin nga teatri, që të shkonin gjëkundi për të ngrënë akullore.

- Ah! Jo që tani! Rrimë edhe pak! – tha Bovariu. – Asaj i janë shpleksur flokët: me sa duket ka për të ndodhur ndonjë gjë tragjike.

Mirëpo skena e marrëzisë, nuk e tërhiqte fare Emën, dhe loja e këngëtares iu duk e tepruar.

- Bërtet jashtë mase, - tha ajo duke u kthyer nga Sharli, që po dëgjonte.

- Po... ndofta... pak, - iu përgjigj ai, duke ngurruar midis çiltërsisë të kënaqësisë që ndiente dhe respektit që kishte për mendimet e së shoqes.

Pastaj Leoni tha duke psherëtirë:

- Është aq nxehtë sa...

- S’durohet! Vërtet.

- Mos ke gjë siklet? – e pyeti Bovariu.

- Po, po më zihet fryma, eja të ikim.

Zoti Leon i vuri me delikatesë mbi shpatulla shallin e saj të gjatë me dantella dhe që të tre shkuan të uleshin në port, në ajër të pastër, përpara xhamave të një kafeneje.

Në fillim biseduam për sëmundjen e Emës, megjithëse ajo, herë pas here, ia ndërpriste fjalën Sharlit, nga frika, siç thoshte, se mos mërziste zotin Leon; dhe ky u tregoi se kishte ardhur në Ruan për të kaluar dy vjet në një zyrë noteri në zë, që të stërvitej në çështje të ndryshme, të cilat në Normandi ndryshonin nga ato që trajtoheshin në Paris. Pastaj pyeti për Bertën, për familjen Ome, për teto Lëfransuain dhe, meqë, në prani të të shoqit, s’kishin më gjë për t’i thënë njëri-tjetrit, biseda pushoi.

Njerëzit që dilnin nga shfaqja kaluan nga trotuari duke kënduar me zë të ulët ose sa u hante fyti: “O ëngjëll i bukur, Luçia ime!” Atëherë Leoni, për t’u treguar si njohës arti, zuri të fliste për muzikën. Ai kishte parë Tamburinin, Rubinin., Persianin, Grisin ; dhe në krahasim me ta, Lagardi, me gjithë zërin buçitës që kishte, s’kishte gjë fare.

- Sidoqoftë, - ia preu fjalën Sharli, që e kafshonte çikë e nga një çikë akulloren e tij me rum, - thonë që në aktin e fundit është me të vërtetë i mahnitshëm: më vjen keq që ika para mbarimit, se mua filloi të më pëlqente shfaqja.

- S’ka gjë, - e mori fjalën sekretari, - së shpejti ka për të dhënë një shfaqje tjetër.

Mirëpo Sharli iu përgjigj se do të iknin që të nesërmen.

- Veç në mos daç, shpirti im, - shtoi ai duke u kthyer nga e shoqja, - të rrish vetëm!

Dhe, duke ndërruar taktikë përpara këtij rasti të papritur që i përgjigjej shpresës së tij, djaloshi nisi të lavdëronte Lagardin në pjesën e fundit. Ishte një gjë e shkëlqyer, e jashtëzakonshme! Atëherë Sharli ngulmoi:

- Të dielën ke për t’u kthyer! Hajde tani, vendos! Gabim e ke, në e ndien sado pak se kjo të bën mirë.

Ndërkohë tryezat rreth e rrotull po boshatiseshin; pranë tyre u afrua dhe qëndroi pa u vënë re një kamerier; Sharli e kuptoi dhe nxori qesen, sekretari i mbajti krahun, dhe bile, nuk harroi të linte, veç llogarisë, dy monedha të bardha, që i tringëlloi mbi mermerin e tryezës.

- Po më vjen keq, me të vërtetë, - pëshpëriti Bovariu, - për paratë që ju...

Mirëpo tjetri bëri një gjest mospërfilljeje gjithë përzemërsi dhe, duke marrë kapelën, pyeti:

- Kështu e lamë, apo jo, nesër në orën gjashtë?

Sharli përsëriti dhe një herë se ai vetë s’mund të rrinte më gjatë; mirëpo Emën s’e pengonte gjë...

- Puna është se..., - belbëzoi ajo me një buzëqeshje të çuditshme, - as vetë s’e di tamam...

- Mirë, pra! Do të mendohesh akoma. Këtu jemi, nata të jep këshilla.

Pastaj duke u kthyer nga Leoni që i shoqëronte, i tha:

- Tani që jeni këtu në anët tona, besoj se do të na vini, herë pas here, për darkë?

Sekretari iu përgjigj se nuk do të rrinte pa i ardhur, meqenëse kishte bile nevojë të shkonte në Jonvil për një çështje të zyrës së tij! Dhe u ndanë para vendkalimit të Shën Herblandit, në çastin kur në katedrale po binte ora njëmbëdhjetë e gjysmë.