Pjesa Dyte - Kreu 7 - Romani Zonja Bovari i Gustav Flober

PJESA E DYTË

Kreu VII

E nesërmja ishte për Emën një ditë e kobshme. Gjithçka iu duk e mbështjellë në një atmosferë të zymtë që ashtu, turbull, qëndronte pezull jashtë gjërave dhe në shpirt i futej lirshëm hidhërimi me ca ulërima të ëmbla si ato të erës së dimrit në kështjellat e braktisura. Ishte për të një nga ato ëndërrime për atë që nuk të kthehet më, një mërzitje që të pushton pas çdo fakti të kryer, ajo dhimbje, pra, që të shkakton ndërprerja e çdo lëvizjeje

që është bërë shprehi, ndalimi i befasishëm i një fërgëllime të zgjatur.

Ashtu si atëherë që pasi u kthye nga Vobisari, i vinin vërdallë kadrilet në kokë, ajo ndiente tani një melankoli të zymtë, një dëshpërim të mpirë. Leoni i shfaqej para syve më shtatlartë, më i hijshëm, më i këndshëm, më i pakapshëm se kurrë ndonjëherë; edhe pse ishte ndarë prej saj, ai nuk ishte larguar nga ajo, ishte aty, dhe muret e shtëpisë dukeshin sikur ruanin hijen e tij. Ajo s’mund ta shqiste shikimin nga ai qilim mbi të cilin kishte ecur ai, nga ato kolltukë të zbrazët ku ishte ulur ai. Lumi rridhte pa pushim, dhe i shtynte dalëngadalë valëzat e tij gjatë bregut të pjerrët. Shumë herë kishin shëtitur ata të dy aty, pranë po kësaj gurgullime që bëjnë valët duke kaluar mbi zallin e mbuluar me myshk. Sa ditë të bukura me diell, sa mbasdite të këndshme kishin kaluar ata, të dy vetëm, në hije, në fund të kopshtit! Ai lexonte me zë të lartë, kokëzbuluar, ulur mbi një stol shpurash të thata, fletët e librit dhe gjethet e luleve zbukuruese të tendës dridheshin nga era e freskët e livadhit... Ah! I iku dhe ai, i vetmi gëzim i jetës së saj, e vetmja shpresë e lumturisë që mund të kish. Si nuk e kishte rrokur atë lumturi kur i doli përpara! Përse nuk e mbajti me të dy duart, me të dy gjunjët, kur donte t’i ikte? Dhe mallkoi veten që nuk e kishte dashuruar Leonin: tani zhuritej për buzët e tij. I erdhi t’ia mbathte që ta takonte, t’i hidhej në krahë, t’i thoshte: “Ja ku më ke, jam jotja!” Mirëpo Emën e pengonin që përpara vështirësitë e kësaj ndërmarrjeje dhe dëshirat, të cilave u shtohej keqardhja, i bëheshin akoma më të gjalla.

Qysh atëherë, kujtimi i Leonit u bë si strumbullari i mërzisë së saj, ai flakëronte aty më tepër se zjarri që lënë ndezur mbi dëborë udhëtarët në ndonjë stepë të Rusisë. Ajo sulej drejt tij, tulatej pranë tij, e trazonte gjithë kujdes këtë vatër zjarri gati duke u shuar, kërkonte rreth e rrotull vetes gjithçka që mund ta ushqente më tepër; dhe si kujtimet e turbullta më të largëta edhe rastet më të freskëta, si ato që ndiente dhe ato që parafytyronte, si afshet epshore që po i shuheshin, planet për lumturi që kërcisnin si degët e thata nga era, virtytet shterpa, shpresat e fikura, dhe kashtën e shtrojës së stallës të shtëpisë, i qëmtonte të gjitha, i merrte të gjitha, dhe i përdorte të gjitha për të ngrohur trishtimin e saj.

Megjithatë flakët u fashitën, ose ngaqë lënda djegëse shteroi vetvetiu, ose ngaqë u rras me shumicë mbi to. Dashuria pak nga pak iu shua sepse ai s’ishte më aty, brenga iu mbyt sepse u mësua me të; dhe atë dritë të vobektë zjarri që i përskuqte qiellin e zbehtë e përpiu më keq errësira dhe u fik dalëngadalë. Në ndërgjegjen e saj të përgjumur, neverinë që i ndillte i shoqi e shpjegoi me ndjenjën e zjarrtë që kishte ndaj dashnorit, përvëlimet e shpirtit nga urrejtja si ndezje të dashurisë; mirëpo, meqë stuhia vazhdonte pareshtur, dhe zjarri i dashurisë u bë shkrumb e hi, dhe meqë nuk i erdhi asnjë ndihmë, nuk doli asnjë diell, ra nata e plotë anembanë, dhe ajo mbeti e pashpresë mes të ftohtës të llahtarshme që i përshkonte trupin.

Atëherë për të filluan përsëri ato ditët e këqija të Totit. Tani e ndiente veten shumë më fatzezë, sepse e kishte provuar se ç’është mërzitja dhe ishte e bindur se s’kishte për t’i kaluar më kurrë.

Një grua si ajo që i kishte imponuar vetes gjithë ato sakrifica të mëdha, i lejohej me të drejtë të plotësonte disa teka. Ajo bleu një fron gotik për lutje dhe brenda një muaji shpenzoi katërmbëdhjetë franga vetëm për limonët që siguronte për të pastruar thonjtë; porositi në Ruan një fustan me copë kashmiri blu; zgjodhi te Lërëi, brezin më të bukur, e lidhte atë rreth belit, mbi petkun e dhomës; dhe me kanate të dritareve mbyllur, e veshur ashtu në mënyrë qesharake, rrinte shtrirë mbi kanape, me një libër në dorë.

Shpesh herë e ndryshonte mënyrën e mbajtjes së flokëve; i bënte sipas modës kineze, me kaçurrela të buta, gërshet, i ndante me vijë anash i mblidhte poshtë, si burrë.

Deshi të mësonte italishten: bleu fjalorë, një gramatikë, një sasi letre të bardhë. U përpoq të lexonte libra seriozë, historie dhe filozofie. Nganjëherë, natën, Sharli zgjohej befas, duke kujtuar se po e thërrisnin për ndonjë të sëmurë.

- Erdha, - belbëzonte ai.

Dhe ishte zhurma e shkrepëses që e fërkonte Ema për ta ndezur llambën. Mirëpo librat e saj ishin si puna e qëndismave, të cilat si i kishte filluar një herë të gjitha, i kishte hedhur shuk në dollap; i merrte, i linte, kalonte në të tjera.

Kur e kapnin krizat, fare lehtë mund të bënte edhe marrëzira. Një ditë deklaroi, me gjithë kundërshtimet e të shoqit, se ishte në gjendje të pinte një gjysmë gote të madhe me raki, dhe, meqë Sharli u tregua mendjelehtë duke e ngacmuar më tej, ajo e piu rakinë me fund.

Megjithëse dukej firifiu nga mendja (kështu e kishin cilësuar zonjat e Jonvilit), Ema në pamje të jashtme, nuk ishte e gëzuar, dhe, zakonisht, në cepat e buzëve ruante atë ngërdheshje të palëvizshme që u rrudh fytyrën lëneshave dhe ambiciozëve të rënë nga vakti. Ishte shumë e zbehtë, e bardhë si çarçaf; lëkura e hundës vinte e tendosur drejt vrimave, sytë i kishin një shikim të turbullt. Si gjeti tri thinja mbi tëmtha, s’pushonte së thëni se po i vinte pleqëria.

Shpesh herë i binte të fikët. Një ditë bile pështyu gjak, dhe kur Sharli nxitoi drejt saj, duke shfaqur shqetësimin e tij, ajo i tha:

- Ehu! Ç’rëndësi ka?

Sharli shkoi u mbyll në dhomën e vizitave dhe, i mbështetur me bërryla mbi tryezë, ulur në kolltukun e tij të punës, poshtë kafkës frenologjike, ia plasi të qarit.

Pas kësaj që ndodhi, i shkroi së ëmës një letër me anë të të cilës i lutej të vinte, dhe biseduan së bashku gjerë e gjatë për Emën.

Ç’të vendosnin! Ç’të bënin, përderisa ajo nuk pranonte asnjë lloj mjekimi?

- E di ti se ç’i vinte hakut sat shoqeje? – vazhdonte nëna Bovari. – T’u hynte punëve të detyruara, punëve të krahut! Pa të detyrohej edhe ajo, si shumë e shumë të tjera, ta nxirrte vetë kafshatën e gojës, s’kishte për të pasur gjithë këto teka, që i lindin nga turlilloj mendimesh me të cilat ka mbushur radaken dhe nga të ndenjurit pa punë e pa zanat.

- Sidoqoftë me punë merret, - i thoshte Sharli.

- Posi, posi! U merrka me punë! Po me ç’punë pa? Që lexon romane, libra, libra koti, vepra antifetare, nga ato që tallin priftërinjtë me citate nga të Volterit. Po të gjitha këto të çojnë larg, djalë i dashur, dhe një njeri i pafe, në mos sot, nesër, keq ka për të përfunduar.

Kështu pra, u vendos që Emën s’do ta linin më të lexonte romane. Mirëpo kjo punë s’dukej aspak e lehtë. Përsipër e mori zonja e madhe; kur të kalonte nga Ruani, ajo do të shkonte vetë te libradhënësi me qira dhe do t’i thoshte që Ema nuk do të bënte më pajtime. Pse a s’kishin edhe të drejtë të njoftonin policinë, në raste se librashitësi ngulmonte në të tijën si i zanatit që qe për të helmatisur mendjen e njerëzve?

Vjehrra me nusen u ndanë ftohtë. Gjatë tri javëve që kishin ndenjur bashkë, përveç pyetjeve dhe përshëndetjeve të rastit, kur takoheshin në tryezën e ngrënies, dhe, në mbrëmje, para se të shkonin të flinin, ato s’shkëmbyen as tri-katër fjalë me njëra-tjetrën.

Zonja Bovari, nëna iku një të mërkurë, që ishte ditë pazari në Jonvil.

Qysh në mëngjes, sheshi ishte i zënë nga një varg qerresh të cilat, me pjesën e mbrapme të mbështetur përdhe dhe me bigat ngritur përpjetë, ishin renditur anës shtëpive, që nga kisha e deri te hani. Në anën tjetër, ishin barakat prej bezeje ku shiteshin të pambukta, batanije dhe çorape leshi; kapistra dhe tufa shiritash të kaltër, majat e të cilëve valëviteshin nga era. Përtokë, midis pirgjeve me vezë dhe shportave me djathë, prej të cilave dilnin fije kashte veshtullore, ishin vënë radhë-radhë enë të mëdha kuzhine; pranë makinave të grurit kuaçisnin nëpër kafaze të ulëta pula që nxirrnin qafën nga vrimat e tyre. Turma, duke u ngjeshur e tëra në një vend, pa dashur të luante prej andej, herë-herë rrezik ta thyente vitrinën e farmacisë. Të mërkurave, kjo nuk boshatisej asnjëherë dhe njerëzit shtyheshin, jo aq për të blerë ilaçe sesa për të kërkuar këshilla, kaq shumë i kishte dalë nami zotit Ome, në fshatrat rreth e përqark. Ai sillej me aq torua, saqë fshatarët linin mendtë pas tij. Ata e mbanin për mjek përmbi të gjithë mjekët.

Ema ishte mbështetur me bërryla në parvazin e dritares (aty rrinte shpesh: në provincë dritarja zëvendëson teatrot dhe shëtitoren) dhe po zbavitej duke soditur turmën e katundarëve, kur, papritur, i zunë sytë një zotëri të veshur me një redingotë kadifeje të gjelbër. Mbante dorashka të verdha, ndonëse ishte mbathur me tirqe të mëdha, dhe po drejtohej për nga shtëpia e mjekut, i ndjekur nga një fshatar që ecte kokulur dhe që dukej i zhytur i tëri në mendime.

- A mund ta takoj zotërinë? – e pyeti ai Justinin, që po bisedonte me Felisitenë te pragu i derës.

Dhe, si e mori atë për shërbëtorin e shtëpisë, shtoi:

- Thuajeni që ka ardhur zoti Rodolf Bulanzhe dë la Yshet.

I porsaardhuri nuk e kishte fare për mburrje krahine, që i shtoi emrit të tij pjesëzën “dë” dhe La Yshet, por këtë e bëri vetëm që ta merrnin vesh më mirë se kush ishte. La Yshet ishte me të vërtet një çiflig afër Jonvilit, ku ai kishte blerë kështjellën si dhe dy ferma që i punonte vetë, por pa u vrarë shumë. Bënte jetë beqari, dhe e mbanin si pasanik që kishte të paktën pesëmbëdhjetë mijë franga të ardhura!

Sharli hyri në sallë. Zoti Bulanzhe i paraqiti atë që e shoqëronte, i cili donte t’i hiqnin gjak, sepse ndiente miza nëpër trup!

- Kjo ka për të më pastruar, - iu kundërpërgjigj ai të gjitha arsyetimeve të bëra.

Kështu Bovariu kërkoi t’i sillnin fasha dhe një legen, dhe iu lut Justinit që t’ia mbante. Pastaj iu drejtua fshatarit që tashmë i kishte ikur ngjyra nga fytyra:

- Mos kini fare frikë, or trim.

- Jo, jo, - iu përgjigj ai, - shikoni punën ju!

Dhe gjithë mburrje, shtriu krahun e tij të trashë. Sa iu hap një vrimë në venë me majën e thikëzës, shpërtheu gjaku e spërkati pasqyrën.

- Afroje legenin! – bërtiti Sharli.

- Dreqo, punë! – ia pati fshatari, - hajde thuaj po deshe që s’rrjedh si krua! Sa të kuq e paskam gjakun! Shenjë e mirë kjo, apo jo?

- Ka raste, - vazhdoi mjeku, - që në fillim nuk ndiejnë asgjë, pastaj u bie të fikët, dhe në mënyrë të veçantë njerëzve me trup të formuar, si ky.

Sa dëgjoi këto fjalë fshatari e lëshoi kutinë që vërtiste nëpër gishta. Shpina e karriges kërciti nga shpatullat e tij që ranë përnjëherë mbi të. Kapela iu rrëzua përdhé.

- E prisja një gjë të tillë, - tha Bovariu, - duke ia shtrënguar venën me gisht.

Legeni po dridhej në duart e Justinit; këtij i merreshin këmbët, fytyra iu zbeh.

- Moj grua! Moj grua! – thirri Sharli.

Ajo zbriti njëherësh shkallët.

- Uthull! – bërtiti ai, - Ah! O zot, ç’më gjeti dy në një kohë!

Dhe nga emocioni mezi po i vinte kompresën.

- S’ka gjë, - thoshte fare i qetë zoti Bulanzhe, ndërsa po merrte në krahët e tij Justinin.

Dhe e uli mbi tryezë, duke ia mbështetur shpinën në mur.

Zonja Bovari nisi t’i zgjidhte kravatën. Kishte një nyjë në lidhësat e këmishës; ajo ndenji disa minuta duke i vërtitur gjithandej gishtat e saj të shkathët në gushën e djaloshit; pastaj hodhi uthull në shaminë e saj prej linoje; i njomte me të tëmthat duke ia vënë disa herë dhe duke i fryrë përsipër, gjithë merak.

Fshatari erdhi në vete, ndërsa Justini vazhdonte të ishte pa ndjenja, dhe bebet e syve po zhyteshin në të bardhën e zbehtë, si ca lule të kaltra në qumësht.

- Hiqja nga sytë këtë, - tha Sharli.

Zonja Bovari mori legenin. Kur deshi ta vendoste poshtë tryezës, gjatë lëvizjes që bëri, duke u përkulur fustani i saj, (ishte një fustan veror me katër fruta, i verdhë, i gjatë, me fund të gjerë) fustani, pra, iu hap rreth vetes mbi pllakat e dyshemesë dhe, ngaqë Ema, e kërrusur, lëkundej paksa duke shtrirë krahët, pjesa e fryrë e stofit hapej vende-vende sipas përkuljeve të bustit. Pastaj, shkoi e mori një kanë me ujë dhe kur nisi të shkrinte në të ca copa sheqeri, mbërriti farmacisti. Mes asaj rrëmuje e kishin çuar shërbëtoren që ta merrte; kur pa që çiraku i tij i kishte hapur sytë, mori frymë i lehtësuar. Pastaj, duke u sjellë rrotull tij, e këqyrte nga koka te këmbët.

- Budalla! – thoshte ai. – Hej, budalla i shkretë! Koqe budallai! Gjë e madhe, lëre mos e nga ç’është flebotomia! Është dhe trim pale, s’tutet nga asgjë! Ky farë ketri, siç e shihni dhe vetë, që ngjitet në majat më të larta për të shkundur arra! Po, po, fol po deshe, mburru, sa të duash! Lëre ç’farmacist paske për t’u bërë; se nesër mund të thirresh në rrethana të rënda para gjyqit, që të sqarosh gjykatësit; po s’ka aty, ose do të ruash gjakftohtësinë, të arsyetosh si njeri, të tregohesh burrë, ose pastaj të të marrin për hajvan!

Justini nuk përgjigjej. Farmacisti vazhdonte:

- Kush iu lut zotërisë sate të vijë këtu? Ngele duke i bezdisur si zotërinë dhe zonjën! Le pastaj që të mërkurave ti më duhesh aty më tepër se ditët e tjera. Njëzet veta presin në shtëpi tani që flas me ty. I lashë të gjithë për hatrin tënd. Hajde, mbathja! Vrap! Më prit mua, dhe ki mendjen te kavanozët!

Kur Justini, pasi u vesh, doli jashtë, ata folën pak për të fiktit. Zonjës Bovari nuk i kishte rënë asnjëherë.

- Është gjë e jashtëzakonshme për një zonjë! – tha zoti Bulanzhe. – Ke pastaj dhe njerëz shumë të dobët. Kështu për shembull kam parë me sytë e mi, në një dyluftim, një dëshmitar të cilit i ra të fikët, vetëm sa dëgjoi zhurmën e pistoletave kur i mbushnin.

- Mua, - tha farmacisti, - kur shoh gjakun e të tjerëve, s’më bën asnjë përshtypje; por, ama po të vijë puna për timin, mjafton të mendoj që më rrjedh dhe më vjen vilani, natyrisht po ta mbaj mendjen aty.

Ndërkaq zoti Bulanzhe i tha shërbëtorit të tij të ikte, duke e porositur ta mblidhte veten, meqë i qe plotësuar teka që kishte.

- Teka e tij më dha rastin të njihesha me ju, - shtoi ai.

Dhe duke shqiptuar këto fjalë, nuk ia shqiste sytë Emës.

Pastaj la në cep të tavolinës tri franga, bëri sikur përshëndeti dhe u largua.

Pas pak ai u hodh matanë lumit (andej i binte për t’u kthyer në La Yshet); dhe Ema e pa që po ecte në livadh, nën plepa, duke e ngadalësuar hapin herë pas here si njeri i zhytur në mendime.

“Qenka shumë e pashme! – thoshte ai me vete; - Qenka shumë e pashme gruaja e mjekut! Dhëmbët xixë, sytë pis të zinj, këmbët të bukura, dhe një trup të zhdërvjellët si pariziane. Nga dreqin të jetë vallë? Po ai trashaluq ku e ka psonisur xhanëm?”

Zoti Rodolf Bulanzhe ishte tridhjetë e katër vjeç; ishte njeri i ashpër dhe mendjemprehtë; për më tepër kishte ndenjur shumë me femra dhe ua njihte mirë mendjen; filloi pra të analizonte me vete atë, si edhe të shoqin e saj.

“Ma do mendja se ai është një koqe budallai. Asaj duhet t’i ketë ardhur shpirti në majë të hundës me të. Thonjtë i ka të pisët dhe mjekrën e rruan një herë në tri ditë! Ai vërdalloset pas të sëmurëve, ndërsa ajo rri e arnon çorape. Dhe mërzitet, s’ka faj! Qejfi ia ka të banojë në qytet, të kërcejë polka çdo mbrëmje! E shkreta grua! Digjet për dashuri, si peshku për ujë mbi tryezën e kuzhinës. Mjafton t’i bësh dy-tri komplimente dhe ia fitove zemrën, jam i sigurt! Duhet të jetë e ngrohtë! E mrekullueshme!... Deri aty mirë, po pastaj si ta heqësh qafe?”

Atëherë duke parashikuar që kjo kënaqësi do të haste në pengesa, i shkoi mendja vetvetiu në të kundërt, për atë që ishte e gatshme, dashnoren e tij. Kjo ishte një aktore nga Ruani, të cilën e mbante me paret e veta; dhe, kur e solli parasysh fytyrën e saj, me të cilën ishte i stërngopur aq sa dhe duke e kujtuar s’e duronte dot më, tha me vete:

“Ah! Zonja Bovari, është shumë më e bukur se ajo, më e njomë në radhë të parë. Virxhinia ka filluar me gjithë mend të vërë tërë ato tule. Sa s’e duroj dot me ato ngazëllimet e saj. Pale pastaj që më çmendi fare me maninë që ka për qaforet!”

fusha ishte e shkretë dhe Rodolfi dëgjonte rreth tij vetëm shushurimën e rregullt të barërave që i fshikullonin këpucët, si dhe këngën e gjinkallave të struktura dikur larg në tërshërë; ai parafytyronte Emën në sallë, të veshur ashtu siç e kishte parë, dhe që pastaj fillonte ta zhvishte.

- Oh! Kam për ta rregulluar! – bërtiti ai, duke copëtuar me një të goditur shkopi, një plis dheu që kishte përpara.

Dhe, menjëherë, nisi të shqyrtonte strategjinë sesi do ta arrinte këtë pikësynim.

Pyeste veten:

“Ku do të takohemi? Në ç’mënyrë? Kanë për të na nxjerrë vazhdimisht pengesa, jo kalamani, jo shërbëtorja, jo fqinjët, jo i shoqi, gjithfarë telashesh të mëdha. Uuf! – Ia bëri ai, ç’po e humb kohën kot!”

Pastaj ia nisi nga e para:

“Ka ata sy që të futen në zemër si dy turjela. Pale atë çehre të zbehtë!... A sa i adhuroj unë femrat me fytyrë të zbehtë”.

Kur mbërriti majë kodrës së Argëjit, e kishte marrë vendimin.

“Tani më duhet vetëm të gjurmoj rastet e përshtatshme. Epo ja! Do të kaloj ndonjëherë nga ata; do t’u dërgoj mish gjahu, shpendë shtëpiakë; do të shkoj të më heqin gjak, po të jetë nevoja; do të miqësohemi, do t’i ftoj në shtëpinë time... ah! Me gjithë mend! – shtoi ai, - së shpejti do të hapet ekspozita bujqësore; ajo ka për të ardhur, do ta takoj. Do t’i futemi kësaj valleje, dhe me guxim, se ashtu ka më tepër siguri.”