Pjesa Dyte - Kreu 5 - Romani Zonja Bovari i Gustav Flober

PJESA E DYTË

Kreu V

Ishte një e diel shkurti, një mbasdite që binte dëborë. Që të gjithë, zoti dhe zonja Bovari, Omeu dhe Leoni kishin shkuar, në një luginë, një gjysmë lege nga Jonvili, për të parë një fabrikë për tjerrjen e lirit, në ndërtim e sipër. Farmacisti kishte marrë me vete Napoleonin dhe Atalinë, që të stërviteshin në ecje, ndërsa Justini i shoqëronte, duke mbajtur çadrat mbi sup.

Në të vërtetë, s’kishte gjë më të rëndomtë se ky objekt kureshtjeje. Ishte një godinë e gjatë katërkëndëshe me shumë dritare të vogla që

ngrihej mes një hapësire të madhe toke të zbrazët, ku midis ca pirgjeve rëre e zhavori, ndodheshin ca rrota ingranazhi të stivuara lëmsh dhe të ndryshkura para kohe. Ajo s’kishte mbaruar akoma së ndërtuari dhe ndërmjet trarëve të pullazit shihej qielli. Kordelet tringjyrëshe të një tufe kashte të përzier me kallinj, lidhur pas shtyllës kryesore të kulmit, valëviteshin nga era.

Omeut s’i pushonte goja. Ai i shpjegonte shoqërisë se ç’rëndësi do të kishte në të ardhmen kjo fabrikë, llogariste rezistencën e dyshemeve, trashësinë e mureve, dhe i vinte shumë keq që s’i ndodhej një metër si ai që përdorte zoti Bine për nevojat e veta.

Ema që ishte kapur pas krahut të tij, i mbështetej nga pak në sup, dhe shikonte diskun e diellit që rrezatonte diku larg, në mjegull, prarimin e tij mahitës; pastaj ajo ktheu kokën: Sharli ishte mu aty. Kasketën e kishte rrasur mbi sy, dhe buzët e trasha i dridheshin lehtë, duke i dhënë fytyrës një pamje prej budallai, as shpina e tij e qetë s’i shihej me sy, dhe aty mbi redingotë, asaj i shfaqej gjithë bajatia e qenies së tij.

Ndërsa ajo e këqyrte me një lloj kënaqësie të zvetënuar që i vinte nga mllefi, Leoni iu afrua. I zbehur nga të ftohtët, fytyra i ngjante më e hijshme në molitjen e saj; nga jaka e këmishës, paksa e çlirët, aty midis kravatës dhe qafës, i shihej lëkura; përmbi një tufë flokësh i dilte maja e veshit, dhe Emës syri i tij i madh i kaltër, ngritur nga retë, iu duk më i kthjellët dhe më i bukur sesa liqenet malore, pasqyra të qiellit.

- O, i shkreti ti! – Bërtiti papritmas farmacisti:

Dhe vrapoi tek i biri, i cili sapo ishte hedhur me këmbë mbi një tog gëlqereje për të lyer këpucët me të bardhë. Qortimeve të pareshtura, Napoleoni nisi t’u përgjigjej me ulërima, ndërkohë që Justini i fshinte këpucët me një copë qerpiç. Mirëpo vetëm thika mund të bënte punë, Sharli nxori të vetën.

- Obobo! – tha ajo me vete, - na mbaka dhe thikë në xhep, si ndonjë copë katundar.

Po binte bryma, dhe ata u kthyen në Jonvil.

Në mbrëmje, zonja Bovari, nuk shkoi te fqinjët dhe, si iku Sharli, dhe e ndjeu veten vetëm, iu shfaq përsëri krahasimi me gjithë qartësinë e një ndjenje pothuajse të befasishme dhe me atë pamje të përzgjatur që marrin objektet kur i sjell ndër mend. Duke soditur nga krevati i saj zjarrin e ndezur flakë, asaj i dilte ende para syve Leoni, si të qe aty, në këmbë, duke përkulur me një dorë shkopin e vogël elastik dhe duke mbajtur me dorën tjetër Atalinë, e cila thithte qetë-qetë një copë akulli. Ai i dukej asaj mrekullia vetë; s’i hiqej mendja prej tij; iu kujtuan sjelljet e tij ditët e tjera, fjalët që kishte thënë, tingulli i zërit, gjithë qenia e tij dhe, duke i nxjerrë buzët përpara si për puthje, përsëriste:

“Po, po, mrekullia vetë! Mrekullia vetë!... Nuk dashuron njeri”? – pyeti ajo veten. – “Cilën pra?... Po ja, mua?”

Të gjitha iu shfaqën parasysh njëkohësisht dhe zemra i kërceu në kraharor. Mbi tavan vallëzonte një ndriçim i ngazëllyer që vinte nga flaka e oxhakut; ajo u kthye mbi shpinë duke shtrirë krahët.

Dhe filloi vajtimin e përjetshëm: “Oh! Sikur të kishte dashur zoti! Pse jo, xhanëm? Ç’dreq fati që s’...”

Kur u kthye Sharli, në mesnatë, ajo bëri sikur u zgjua nga gjumi, dhe u ankua nga dhimbja e kokës ngaqë ai bënte zhurmë duke hequr rrobat; pastaj e pyeti si pa ndonjë interes të veçantë se si e kishin kaluar mbrëmjen.

- Zoti Leon, - i tha ai, - u ngjit herët në dhomën e tij.

Ajo vuri vetvetiu buzën në gaz dhe e zuri gjumi me shpirtin të pushtuar nga një magjepsje e re.

Të nesërmen, në buzëmbrëmje, priti për vizitë zotin Lërë, një tregtar artikujsh mode. Ç’njeri i hedhur që ishte ky shitës!

I lindur në Baskanjë, por i bërë normand me banim, ai dinte ta gërshetonte llafazanërinë mesdhetare me dinakërinë e Kosë. Fytyra e tij e dhjamur, e flashkët dhe pa qime dukej sikur e kishte lyer me lëng jamballi të çelët, dhe flokët e bardhë ia bënin edhe më të gjallë shkëlqimin e ashpër të syve të vegjël të zinj. Nuk dihej se ç’kishte qenë më përpara: pramatar thoshin disa, bankier në Ruto, disa të tjerë. Vetëm një gjë ishte e sigurt: ai bënte me mend llogaritje të ndërlikuara sa mahniste dhe vetë Bineun. I sjellshëm deri në përulje, ai qëndronte vazhdimisht gjysmë i përkulur, si ai që përshëndet e fton njeri.

Pasi vari prapa derës kapelën me një copë tyli zie, vendosi mbi tryezë një kuti kartoni të gjelbër dhe nisi gjithë mirësjellje t’i qahej zonjës që s’kishte mundur dot deri atëherë të fitonte besimin e saj. Një dyqan i rëndomtë si ai i tij s’kishte sesi të tërhiqte një krijesë elegante si ajo; ai i theksoi më me forcë këto fjalë. Megjithatë ajo vetëm ta hapte gojën të porosiste, pa ai do t’i sillte ç’të dëshironte qoftë kinkalerira dhe ndërresa, qoftë kapela e artikuj mode; sepse ai shkonte rregullisht në qytet katër herë në muaj. Kishte marrëdhënie pune me ndërmarrjet tregtare më të mëdha. Për të mund të pyesje të Tre vëllezërit, te Mjekra e artë apo te I egri i madh, të gjithë zotërinjtë e tyre e njihnin si jo më mirë! Atë ditë kishte ardhur pra, t’i tregonte zonjës sa për të krijuar një ide, artikuj të ndryshëm, që i kishte siguruar në një rast tepër të rrallë. Dhe nxori nga kutia një gjysmë dyzinë jakash të qëndisura.

Zonja Bovari i pa me vëmendje.

S’më hyjnë në punë, - tha ajo.

Atëherë zoti Lërë i paraqiti gjithë kujdes tri shalle algjeriane, disa pako me gjilpëra angleze, një palë pantofla prej kashte dhe së fundi katër kupa, për të mbajtur vezë rrufka, prej dru kokosi, të gdhendura me vrima nga të burgosurit e dënuar me punë të detyruar. Pastaj, me të dy duart mbi tryezë, me qafë të tendosur, me trup të përkulur, ai ndiqte gojëhapur shikimin e Emës që endej i pavendosur sa në një plaçkë në tjetrën. Herë pas here si për të hequr pluhurin, ai i binte me thua mëndafshit të shalleve të shpalosura plotësisht për së gjati, ndërsa ata fërgëllonin lehtë në dritën gjelbëroshe të muzgut, duke i xixëlluar si ca yje të vegjël ato fijet e arta të copës.

- Sa kushtojnë?

- Hiç, asgjë, - iu përgjigj ai. – Pastaj, s’ka ndonjë ngut, mund të paguani kur t’ju vijë për mbarë, s’jemi çifutë ne!

Ajo u mendua ca dhe më në fund falënderoi edhe një herë zotin Lërë i cili, pa e prishur terezinë, iu përgjigj;

- Mirë pra! Këtu jemi, do të merremi vesh më vonë; me zonjat gjithnjë jam marrë vesh, me përjashtim të asaj times!

Ema buzëqeshi.

- Me këtë doja t’ju thosha, - vazhdoi ai duke marrë një pamje babaxhani, pas shakasë që bëri, - se nuk e kam hallin te paratë... unë mund t’ju jepja edhe vetë po qe se kishit nevojë.

Ajo bëri një gjest habie nga kjo e papritur.

- Ouuu! – ia bëri ai me gjithë shpirt dhe me zë të ulët, - mos kujtoni se duhet të shkoj larg për t’jua gjetur; të më besoni!

Dhe pastaj filloi ta pyeste për xha Telienë, të zotin e Kafes franceze të cilin e mjekonte në atë kohë zoti Bovari.

- S’po marrim vesh çfarë ka xha Telieji?... Kollitet sa tund gjithë shtëpinë, dhe kam frikë se s’e ka të gjatë, në vend të fanellës së leshtë ka për të veshur pallton e madhe fare prej bredhi. Sa ka abuzuar ai në të ri! Njerëzit si ai, zonjë, s’kanë kurrfarë rregulli në jetë. E zhuriti rakia! Sidoqoftë të vjen keq kur ikën nga kjo botë një njeri që njeh.

Dhe, ndërsa po mbyllte kutinë prej kartoni, vazhdonte të fliste sa për këtë e për atë pacient të mjekut.

- Ma do mendja se shkaktohen nga koha gjithë këto sëmundje, - tha ai duke parë xhamat e dritares fytyrëvrerët. As unë nuk ndihem mirë, bile kam për të ardhur ndonjë ditë të më vizitojë zotnia, se kam një dhembje në shpinë. Mirupafshim, pra, zonja Bovari; jam gati t’ju shërbej kurdoherë, si shërbëtor i përulur!

Dhe e mbylli derën me ngadalë.

Ema kërkoi t’ia sillnin darkën me tabaka në dhomën e saj, pranë zjarrit; e zgjati shumë të ngrënën; i shijuan të gjitha.

“Sa e mençme që u tregova!” – thoshte ajo me vete, duke menduar për shallet.

Dëgjoi hapa në shkallë: ishte Leoni. Ajo u ngrit dhe rrëmbeu mbi komo një teshë që i zuri dora nga pirgu i rrobave që prisnin për t’u qepur. Dukej sikur ishte shumë e zënë me punë, kur u shfaq ai.

Biseda nuk kishte gjallëri, ngaqë zonja Bovari rrinte pa folur fare, ndërsa ai dukej sikur ishte vënë në një siklet të madh. Ulur në një karrige të ulët, pranë oxhakut, ai rrotullonte me gishtërinj kutinë e fildishtë të gjilpërave; ajo i jepte gjilpërës, ose rrudhte, herë pas here, me thua, palat e pëlhurës. Nuk e hapte gojën; ai nuk fliste, i magjepsur nga heshtja e saj, si të kishte qenë prej fjalëve të saj.

“I gjori djalë!” – mendonte ajo.

“Nga ç’anë nuk i pëlqej xhanëm?” – pyeste ai veten.

Megjithatë Leoni më në fund i tha se kishte për të shkuar një ditë në Ruan për një punë zyre.

- Pajtimit tuaj në revistën e muzikës i kaloi afati, a doni t’jua përsëris?

- Jo, - iu përgjigj ajo.

- Përse?

- Sepse...

Dhe duke shtrënguar buzët, ajo tërhoqi me ngadalë një fije të gjatë peri të hirtë për ta shkuar në gjilpërë.

Leonit i ngriheshin nervat përpjetë nga kjo lloj punëdore. Gishtërinjtë e Emës dukeshin sikur po i rripeshin në maja; atij i erdhi ndër mend një fjali e goditur dashurie, por nuk ia mbajti t’ia thoshte.

- Domethënë po hiqni dorë? – vazhdoi ai.

- Nga çfarë? – iu përgjigj ajo me rrëmbim, - nga muzika? Aaa, për fat të keq, po! Pse pak detyra kam unë që janë më të ngutshme se muzika, jo duhet të mbaj shtëpinë, jo duhet të kujdesem për tim shoq, me një fjalë janë gjithë këto gjëra!

Ajo pa sahatin e murit. Sharli po vonohej. Atëherë u shtir sikur u bë merak, bile përsëriti nja dy a tri herë:

- Sa i mirë që është!

Sekretari e donte zotin Bovari. Mirëpo dhembshuria e saj ndaj tij i erdhi si një çudi e pakëndshme; megjithatë vazhdoi ta lëvdonte ashtu siç mund të bënin të gjithë ata që e njihnin, thoshte ai, dhe në mënyrë të veçantë farmacisti.

- Oh! Është njeri për së mbari, - vazhdoi Ema.

- Sigurisht, - tha sekretari.

Dhe nisi të fliste për zonjën Ome, veshja e shkujdesur e së cilës i bënte zakonisht për të qeshur.

- S’ke ç’i bën, - ia preu fjalën Ema. – Një nënë e mirë nuk e vret mendjen për të mbajtur veten.

Pastaj përsëri heshti.

Kështu ndodhi edhe ditët e tjera; ajo ndryshoi të folurën, sjelljet, gjithçka. Filloi t’i merrte me qejf punët e shtëpisë, të shkonte rregullisht në kishë dhe të tregohej më e rreptë ndaj shërbëtores.

E hoqi Bertën nga taja. Felisiteja e sillte kur kishte njerëz për vizitë dhe zonja Bovari e zhvishte që t’u tregonte këmbët e duart e saj. Thoshte se i adhuronte fëmijët; e bija ishte ngushëllimi, gëzimi, pasioni i saj dhe, duke e përkëdhelur kalonte në shfrime lirike, të cilat, të tjerëve, por jo jonvilasve, kishin për t’ju kujtuar Saketën e Shën Mërisë së Parisit.

Kur kthehej në shtëpi, Sharli i gjente pantoflat e tij pranë vatrës ku ishin vënë për t’u ngrohur. Jelekët tani nuk i kishte më pa astar, as këmishët pa kopsa, bile ta kishte ënda kur shihje në dollap të gjitha kapuçët prej pambuku të vënë radhë-radhë në turra të barabarta. Ajo nuk i thartonte më turinjtë, si më përpara, kur ishte fjala për të dalë shëtitje në kopsht; pranonte gjithçka që i propozonte ai, megjithëse as vetë s’i kuptonte tekat e tij të cilave ajo u nënshtrohej pa bërë zë; dhe kur Leoni e shihte Sharlin pranë zjarrit, pas darkës, me duart lidhur mbi bark, me këmbët mbi demiroxhak, me fytyrë të skuqur nga tretja e ushqimit, me sytë e përlotur nga lumturia, me fëmijën që hiqej zvarrë mbi qilim, dhe me gruan shtathollë që vinte e puthte në ballë duke u mbështetur mbi shpinën e kolltukut, thoshte me vete:

“Sa i marë që jam! E si mund ta bëj unë atë për vete?”

Ajo iu duk pra aq e virtytshme dhe aq e paarritshme, saqë iu fik çdo lloj shprese.

Mirëpo duke lexuar kështu dorë, ai e vinte atë aty ku s’arrin dot çdo njeri. Në sytë e tij ajo u zhvesh nga cilësitë trupore për të cilat ai nuk mund të shpresonte fare, dhe erdhi në zemrën e tij duke u ngjitur lart e më lart dhe duke u larguar madhërisht si ndonjë apoteozë që humbet në hapësirë. Kjo ishte një nga ato ndjenja të pastra që nuk e pengojnë rrjedhën e jetës, që lëvrohen sepse janë të rralla, por që më tepër të hidhërojnë kur s’i ke më, sesa të gëzojnë gjatë kohës që të pushtojnë.

Ema u dobësua, në faqe i hipi një zbehtësi, fytyra erdhi e iu zgjat.

Me flokët e saj të zinj të ndarë ne mes, me ata sy të mëdhenj, me atë hundë të drejtë, me atë të ecur si zog nuk dukej vallë sikur po e përshkonte jetën pothuajse pa e cikur fare dhe sikur po mbante në ballë shenjën e lehtë të ndonjë fati të mrekullueshëm? Ajo ishte aq e trishtë dhe aq e qetë, aq e ëmbël njëkohësisht dhe aq e përmbajtur saqë kur ndodheshe pranë saj të dukej sikur të rrëmbente një magji e akullt, ashtu siç të hynin të ngjethurat në kishë nga era e këndshme e luleve e përzier me të ftohtët e mermertë. As të tjerët madje nuk i shpëtonin dot kësaj joshjeje. Farmacisti thoshte:

- Është grua me aftësira të mëdha që do ta kishte hak edhe vendin e nënprefektit.

Gratë e Jonvilit ia kishin zili nikoqirllëkun, të sëmurët, mirësjelljen, të varfrit zemërgjerësinë.

Mirëpo ajo ishte një njeri gjithë lakmi, inat, urrejtje. Nën atë fustan me pala të drejta fshihej një zemër e tronditur dhe ato buzë aq të hirshme nuk e shprehnin trazirën e brendshme. Ajo kishte rënë në dashuri me Leonin dhe kërkonte vetminë, që të prehej më me nge duke sjellë ndër mend fytyrën e tij. Kur e shihte atë, i turbullohej ëndja që ndiente nga ai përfytyrim. Ema dridhej sa dëgjonte hapat e tij; pastaj kur ndodhej me të, emocioni i fashitej, duke ia lënë vendin një habie të pafundme që i kthehej në trishtim.

Leoni nuk e dinte që, kur dilte nga shtëpia e saj i dëshpëruar ajo ngrihej mbrapa tij që ta shikonte në rrugë. Ajo shqetësohej për gjithçka që bënte ai; e vërente në fytyrë për të zbuluar ndonjë gjë; ajo sajoi një histori të tërë për të gjetur një shkak që të vizitonte dhomën e tij. Gruaja e farmacistit i dukej shumë e lumtur që flinte nën një çati me të; dhe mendimet e saj suleshin vazhdimisht mbi këtë shtëpi, ashtu si pëllumbat e Luanit të artë që vinin aty të lagnin nëpër ullukë këmbët e tyre ngjyrë trëndafili dhe krahët e bardhë. Mirëpo Ema sa më tepër e ndiente dashurinë, aq më shumë e ndrydhte me qëllim që të mos i shfaqej dhe t’i zvogëlohej. Ia donte zemra që Leoni ta merrte me mend; dhe përfytyronte ca rastësira, hatara që do t’ia bënin më të lehtë këtë gjë. Me sa dukej, atë e mbante mefshtësia ose frika e tmerrshme, po gjithashtu dhe turpi. Ajo mendonte se e kishte larguar sa s’bëhet se s’ishte më koha për gjëra të tilla, se gjithçka kishte marrë fund. Pastaj krenaria, kënaqësia që ndiente kur thoshte me vete: “Jam grua e virtytshme unë”, dhe kur shihej në pasqyrë duke marrë poza si e nënshtruar ndaj fatit të saj, e ngushëllonin disi për sakrificën që kujtonte se po bënte.

Atëherë orekset epshore, lakmitë për para dhe melankolitë dashurore shkriheshin në një të vetme; dhe, në vend që ta largonte mendjen prej andej, e mbante më keq aty, duke e lënduar plagën dhe duke mos lënë rast pa kërkuar për të ndier vuajtjen. Merrte inat për hiç gjë, për një gjellë që nuk ia shërbenin mirë në tryezë apo për një derë të pambyllur mirë, qahej që s’kishte rroba kadifeje, që nuk gjente lumturi, që ushqente ëndrra tepër të mëdha në një shtëpi aq të vogël.

Mbushej e tëra me pezm ngaqë i dukej se Sharli as që e vinte re fare torturën që hiqte ajo. Bindjen e tij se ajo ishte e lumtur me të, e merrte për fyerje trashanike dhe mendjen e fjetur të tij nga kjo anë, për mosmirënjohje. Kujt, pra, t’i qëndronte besnike? A nuk bëhej vetë ai pengesë për çdo lumturi; shkak për çdo mërzi dhe si ajo maja e tokëzës e futur në një rrip të ndërlikuar që e shtrëngonte nga të gjitha anët?

Kështu pra e hodhi mbi të gjithë urrejtjen e thellë që i vinte nga mërzitjet, dhe çdo përpjekje që bënte për ta zbutur, ia shtonte akoma më keq; sepse ai mundim i kotë u shtohej arsyeve të tjera të dëshpërimit dhe e bënte të largohej edhe më tepër prej tij. Revoltohej me veten që tregohej e butë. Jeta e rëndomtë shtëpiake i ngjallte teka për salltanete, kurse dhembshuria bashkëshortore, dëshira për të tradhtuar të shoqin. Ia kishte ënda që Sharli ta rrihte, që të kishte më të drejtë për ta urryer, për t’u hakmarrë kundër tij. Nganjëherë çuditej edhe vetë me gjasat e llahtarshme që i vinin në mend dhe për më tepër duhej të buzëqeshte vazhdimisht, të dëgjonte orë e pa kohë fjalë se ishte e lumtur, të hiqej sikur ishte me të vërtetë, të krijonte këtë përshtypje.

Megjithatë kjo hipokrizi i neveritej. I vinte të zhdukej me Leonin, diku, shumë larg, për të provuar një fat të ri; mirëpo i hapej përnjëherë në shpirt një humnerë e turbullt, e zhytur në errësirë.

“Le njëherë që ai s’më do më, - mendonte ajo. – Si do të më vejë filli? Kush do të më ndihmojë, kush do të më ngushëllojë, kush do të më lehtësojë dhimbjen?”

Rrinte si e dërrmuar shpirtërisht, duke gulçuar, pa lëvizur, ngashërehej me zë të ulët dhe lotët i rridhnin nga sytë.

- Përse mos t’i themi zotërisë? – e pyeste shërbëtorja, kur hynte në dhomë dhe e gjente në këto kriza.

- E kam nga nervat, - i përgjigjej Ema, - mos i thuaj gjë. Ka për t’u pikëlluar.

- Oh, po, - vazhdonte Felisiteja, - ju jeni tamam si Gerina, e bija e xha Gerinit, peshkatari nga Poleti, që kam njohur në Diepë, para se të vija këtu te ju. – Ajo ishte aq e trishtuar, aq e trishtuar, sa kur e shihje ashtu në këmbë te pragu i shtëpisë së saj, të dukej si ndonjë qefin i nderur para derës. Me sa dukej, ajo vuante nga një si mjegullnajë që i kishte zaptuar kokën, dhe mjekët s’kishin ç’t’i bënin, as famullitari. Kur e zinte keq fare, shkonte fill vetëm në breg të detit, dhe kur bënte kontroll doganieri e gjente më të shumtat e herëve të shtrirë përmbys aty mbi zallishte duke qarë. Pastaj, pas martesës thonë që i kaloi.

- Kurse mua, - i shpjegonte Ema, - m’u shfaq pikërisht pas martesës.